Logopedie

Dyslexie, dysorthografie, dyscalculie (lees-, schrijf- en rekenstoornissen) vinden hun oorsprong in tekorten in het taalvermogen van het kind. Het kind heeft dan problemen met het omzetten van de gesproken taal in geschreven taal (spellen). Maar ook het omzetten van schrijftaal naar spraak (lezen) verloopt moeilijk. Dyslexie/dysorthografie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van lezen en/of spellen op woordniveau. Bij rekenstoornissen is er sprake van moeilijkheden bij specifieke rekenvaardigheden. Dyscalculie is een stoornis die wordt gekenmerkt door een hardnekkig probleem met het aanleren en vlot/accuraat oproepen/toepassen van reken- en wiskundevaardigheden.

De taalontwikkeling verloopt volgens een bepaald patroon (de verschillende stadia van de taalontwikkeling). Bij een aantal kinderen kent deze ontwikkeling een vertraagd of afwijkend verloop. Logopedisten spreken dan over een dysfatische ontwikkeling of een primaire taalontwikkelingsstoornis. De stoornis treft zowel de ontwikkeling van de taalvorm (verbuigingen en vervoegingen en de zinsbouw), de taalinhoud (woordenschat) als het taalgebruik. Soms vertoont het kind ook kenmerken van hyperkinetisch gedrag en stoornissen in de aandacht en de concentratie. Als de taal zich niet normaal ontwikkelt ten gevolge van een verstandelijke handicap, een gehoorstoornis of een psychische stoornis, dan spreken we van een secundaire taalontwikkelingsstoornis.

Het is belangrijk een verschil te maken tussen fonetische en fonologische articulatiestoornissen. Bij dit eerste kan een letter niet uitgesproken worden en wordt ze consistent weggelaten of vervangen door een andere letter. Bij de fonologische problemen worden één of meerdere letters afhankelijk van de plaats waar ze voorkomen in het woord vervangen door een andere letter. Belangrijk is rekening te houden met de normale spraakontwikkeling. Niet alle letters moeten van bij het begin gekend zijn.

Foutieve orale gewoonten zoals duimzuigen, habitueel mondademen en infantiel slikken kunnen een foutieve tongligging in de hand houden of veroorzaken. Hierdoor wordt de articulatie vaak verstoord. Daarnaast kunnen ze ook kaak- en tandstandvergroeiingen in de hand werken. Een orthodontische aanpassing heeft ten volle nut als de myofunctionele problemen ook opgelost worden. De nomenclatuur logopedie vermeldt hier: veelvuldige functionele stoornissen in het raam van een interceptieve orthodontische behandeling.

Een dysfunctie van de larynx en/of de stemplooien. Een stemstoornis is een aandoening van de stem of het stemapparaat, met als gevolg afwijkingen in de klank, de omvang en het volume van de stem. Bij patiënten met een stemstoornis is het stemgeluid hees, schor, te hoog, te laag, te zacht of te luid of de stem valt weg of slaat over. Veel of lang praten lukt meestal niet en zingen helemaal niet. Er kan sprake zijn van keelpijn, keelschrapen, hoesten en een vermoeid gevoel in de keel. Ook kunnen er klachten zijn met betrekking tot de ademhaling. Het is normaal dat iemand wel eens hees is gedurende enkele dagen, maar duurt de heesheid langer dan twee à drie weken, dan is ingrijpen gewenst.

• Afasie

Afasie is een verworven taalstoornis na een beroerte of een trauma. Iemand met afasie verliest door een hersenletsel zijn vermogen om taal te begrijpen en/of te gebruiken. Ook het lezen en schrijven kunnen aangetast zijn. Andere bijkomende stoornissen zijn: verlammingen, problemen met het geheugen, oriëntatieproblemen, ...

• Taalstoornissen bij dementie

Bij dementie (ziekte van Alzheimer of andere vormen van dementie) en bepaalde ouderdomsziekten wordt naast het geheugen ook het taalvermogen aangetast.

Spraakstoornissen kunnen optreden bij diverse aandoeningen. Hieronder specifiëren we de verschillende modaliteiten voor de verschillende spraakstoornissen.

• Dysartrie

Dysartrie is een spraakstoornis die wordt veroorzaakt door een beschadiging van het zenuwstelsel (bijvoorbeeld na craniaal trauma, CVA, tumor, …). Hierdoor kan de spraakverstaanbaarheid verminderd zijn. Er kunnen problemen optreden bij ademhaling, stemgeving, resonantie, articulatie en prosodie. De ernst varieert van een lichte vorm (die voor de omgeving weinig merkbaar is) tot een anartrie (geen functionele spraak). Het taalvermogen van een persoon met dysartrie is intact.

• Dysglossie

Met dysglossie wordt verwezen naar een articulatiestoornis ten gevolge van een structurele anomalie van de perifere articulatie-organen d.w.z. een afwijking ter hoogte van neus-,keel-en/of neusholte, waardoor de spraak negatief beïnvloed wordt.

• Enkelvoudige/meervoudige articulatiestoornis

We spreken van enkelvoudige articulatiestoornissen als slechts één enkele letter niet of verkeerd uitgesproken wordt. Meervoudige articulatiestoornissen betreffen een combinatie van letters. Een specifieke vorm van articulatiestoornissen is het lispelen. Dit hangt echter vaak samen met een verkeerde tongplaatsing en een verkeerd slikpatroon. We noemen dit een myofunctionele stoornis.

Jongvolwassenen kunnen doorverwezen worden voor logopedie omdat ze via hun opleiding een perfecte uitspraak nodig hebben voor hun latere beroepsuitoefening (o.a. leerkrachten, logopedisten, …).

Een slikstoornis (i.e., dysfagie) kan optreden op niveau van de orale fase, de faryngale fase of de oesofagale fase. Na hersenletsel (bijvoorbeeld door een beroerte, ongeval, tumor) of een aandoening van het zenuwstelsel (zoals MS, Parkinson, ALS) kan de aansturing van gebruikte spieren bij het slikken voor problemen zorgen. Door een operatie in het hoofd- en halsgebied treden soms beschadigingen op of zijn er belemmeringen waardoor het eten en drinken minder gemakkelijk gaat, soms in die mate dat het eten per os bedreigd wordt of dat er sprake is van een aspiratierisico.

• Stemstoornis

Een dysfunctie van de larynx en/of de stemplooien. Een stemstoornis is een aandoening van de stem of het stemapparaat, met als gevolg afwijkingen in de klank, de omvang en het volume van de stem. Bij patiënten met een stemstoornis is het stemgeluid hees, schor, te hoog, te laag, te zacht of te luid of de stem valt weg of slaat over. Veel of lang praten lukt meestal niet en zingen helemaal niet. Er kan sprake zijn van keelpijn, keelschrapen, hoesten en een vermoeid gevoel in de keel. Ook kunnen er klachten zijn met betrekking tot de ademhaling. Het is normaal dat iemand wel eens hees is gedurende enkele dagen, maar duurt de heesheid langer dan twee à drie weken, dan is ingrijpen gewenst.

• Laryngectomie

Omwille van een carcinoma in en rond het gebied van de stemplooien, is het mogelijk dat het strottenhoofd samen met de stemplooien en het strotklepje verwijderd worden. Spreken met de normale stem wordt dan onmogelijk. Ook de normale ademhaling via de neus, mond en luchtpijp is niet meer mogelijk. De nieuwe ademweg loopt via een opening in de hals (tracheostoma), waarin de luchtpijp is vastgehecht. Spreken gebeurt via  een spraakknopje of een tracheo-oesofagale prothese. Deze prothese maakt een verbinding tussen de luchtpijp en het bovenste deel van de slokdarm. Bij het uitademen en gelijktijdig afsluiten van de stoma ontstaat een luchtstroom die doorheen de prothese (buisvormig) loopt en de slokdarmmond aan het trillen brengt. Hierdoor ontstaat een geluid: slokdarmspraak.  Omdat de slokdarmmond minder precies en regelmatig trilt zoals de stemplooien, klinkt de nieuwe stem lager en ruwer.

De tracheo-oesofagale prothese is zodanig ontworpen dat er wel lucht vanuit de luchtpijp in de slokdarm kan, maar geen voedsel vanuit de slokdarm naar de luchtpijp.